U samom centru Beograda, između glavnih državnih institucija savremene Srbije, nalazi se Pionirski park – svedok davno prošlih vremena. Kao i velelepna zdanja oko njega, kroz vreme je menjao svoje uloge, ali je ipak ostao ono što jeste – nezaobilazna stanica za sve putnike namernike koji su odlučili da posete Beograd. Ipak, pored svog dobrog položaja, većina ljudi o njemu zna jedino da se zove Pionirski, a najznamenitiji deo parka – osmatračnicu sa Kajmakčalana, ljudi mahom smatraju gomilom kamenja koja stoji tu bez naročitog cilja i zbog nemara radnika javnih preduzeća.

- Foto: Stari dvor / belgrademyway.com

Oivičen Ulicama kneza Miloša, kralja Milana i Bulevarom kralja Aleksandra, Pionirski park čini jedinstven kutak prirode u jednom od najprometnijih delova grada. Ipak, on nije uvek bio to što je danas. U prvoj polovini prošlog veka, bio je bašta Starog dvora, danas rekonstruisane građevine koju koriste gradske vlasti kao Skupštinu grada Beograda. Na istoj strani parka, ali sa druge strane fontane na ivici Ulice kralja Milana, danas se nalazi zgrada Predsedništva Srbije, pre Drugog svetskog rata izgrađena u renesansno – baroknom stilu, po nacrtima arhitekte Stojana Titelbaha, kao zgrada Novog dvora, koju su koristili kralj Aleksandar Karađorđević (vladao 1921. do 1934. godine),državne institucije i danas predsednik Srbije. Preko puta Bulevara kralja Aleksandra nalazi se i Dom Narodne skupštine Republike Srbije, prema mišljenju mnogih najlepše građevine savremenog Beograda. Dok je današnji park predstavljao baštu Starog dvora, bio je okružen zidinama i na taj način štitio intimu kraljevske porodice. Nakon oslobođenja Beograda 20. oktobra 1944. godine, zidine bašte su porušene, a ona je preuređena u park koji je nazvan po najmlađim članovima društva nove socijalističke držve – pionirima.

- Foto: Pionirski park / www.novosti.rs

Od 2, 5 hektara, koliko površina parka zvanično iznosi, kompletno je uređeno i uredno održavano  samo 5.734 m² ispred Starog dvora, pre svega ukrašenih različitim vrstama cveća. Međutim, prethodnih decenija park je potpuno prepušten propadanju, jer nosioci gradske vlasti smatraju da je za održavanje parka dovoljno redovno šišanje trave i sađenje cveća dva puta godišnje. U parku koji čine 52 oronule klupe, tri ljuljaške i klackalice, staze su gotovo potpuno propale, a ono što je od njih ostalo ispunjeno je blatom i barama kad padne kiša. Osvetljenje parka je loše, a ne postoji ni ograđen prostor za kućne ljubimce.

Onaj bolji deo parka čine spomenik Nadeždi Petrović, vajarke Angeline Gatalice, postavljen 1989. godine i spomenik Ivu Andriću, po kome je uređeno šetalište na tom delu parka dobilo ime Andrićev venac. U parku se nalaze i pojedine retke biljne vrste, kao što su koprivić i ginko, a poznat je i hrast star preko dve stotine godina. Ispod parka se nalazi podzemna garaža, otvorena 2005. godine i ima kapacitet od 455 parking mesta. Upravo tokom izgradnje podzemnog parkinga, 2003. godine, obavljena su arheološka istraživanja i tom prilikom je otkriveno 15 grobnica iz perioda drevnog Rima, četiri groba bez mogućnosti sigurnog datiranja i jedan kameni sarkofag. Ovim istraživanjima je dokazano da je današnji Pionirski park bio deo jugoistočne nekropole antičkog Singidunuma. U njoj su sahranjivanja obavljana tokom 3. i 4. veka naše ere, a tu je zastupljeno i nekoliko grobnih konstrukcija. Ove grobnice su sagrađene od rimske opeke ukrašene zečjom šapicom, a imale su i žig „IIII FF“, što direktno ukazuje na to da su izgrađene u radionici 4. Flavijeve legije, stacionirane u Singidunumu. Većina grobova bila je opljačkana, veruje se, tokom varvarskih najezda, osim groba devojčice stare oko 14 godina. U ovom grobu su otkriveni dragoceni krčag, dve bronzane alke, kao i jedna zlatna alka. Na ovom lokalitetu su pronađeni i staklena perla, bronzani novčić sa predstavom Konstantina II, najstarijeg sina Konstantina Velikog, i balsamarijum.

- Foto: osmatračnica sa Kajmakčalana / www.novosti.rs

Znameniti deo parka je i kulturno-istorijski spomenik na uglu gde se ukrštaju Ulica kneza Miloša i Bulevar kralja Aleksandra. Na tom mestu se nalazi osmatračnica sa Kajmakčalana, koja decenijama svedoči o golgoti srpskog naroda u Prvom svetskom ratu. Kajmakčalan je najviši vrh planine Nidže, na južnoj granici današnje Makedonije. Ovaj vrh dostiže visinu od 2.521m nadmorske visine i poznat je kao poprište jedne od najžešćih bitaka na Solunskom frontu u Prvom svetskom ratu, između srpske i bugarske vojske. Tadašnji državni vrh je uspomenu na ovaj događaj preneo u centar Beograda, tako da je osmatračnica srpske vojske sa Kajmakčalana na volovskim kolima preneta u baštu dvora, a nakon rušenja zidina, postala je najistaknutiji deo Pionirskog parka. Na njoj su uklesana imena svih ključnih vojskovođa Srbije u Prvom svetskom ratu, mada su pojedini delovi osmatračnice u prethodnom periodu nestali.

- Foto: Devojka sa krčagom / www.parlament.gov.rs

U centralnom delu Pionirskog parka nalazi se česma posvećena rođendanu Komunističke partije Jugoslavije od zidanog kamena i opeke. Nedaleko od česme nalazi se fontana koja nosi naziv „Devojka sa krčagom”, vajarskog dela nepoznatog autora. Ova fontana je rekonstruisana 2011. godine i ostavlja utisak jednog od najlepših delova Pionirskog parka.

Nezaobilazan deo parka predstavlja još jedna fontana između zgrade Skupštine grada i zgrade Predsedništva Srbije. Opkoljavaju je polukružne dekoracije sveže posađenog cveća najrazličitijih boja, zatim klupe i uredno sređene zelene površine koje okružuje kaldrma, kakva je korišćena u prethodnim vekovima za izgradnju puteva i sokaka.

- Foto: česma KPJ / wikimedia.org

Bez obzira na pojedine zapuštene delove Pionirskog parka, ipak se čini da svojim istorijskim nasleđem, ali pre svega kao oaza prirode, ovaj park predstavlja nezaobilazan deo prestonice i jedan od retkih kutaka prirode i opuštanja u najužem centru Beograda.

AUTOR: Radosav Tucović